Η μείωση του πληθυσμού των μελισσών, που συνδέεται με τη χρήση τοξικών φυτοφαρμάκων, είναι αισθητή και στην Ελλάδα με τεράστιες συνέπειες για το οικοσύστημα και τον άνθρωπο...
Στις περισσότερες χώρες του πλανήτη, ο πληθυσμός των μελισσών έχει μειωθεί αισθητά τις τελευταίες δεκαετίες – σε ορισμένες περιπτώσεις έχει υποδιπλασιαστεί, με την τάση να διατηρείται μειούμενη. Οι πληθυσμοί χάνονται με πρωτοφανείς ρυθμούς, και οι συνέπειες των απωλειών είναι πολύπλευρες για ολόκληρο το οικοσύστημα, μοιραία και για την ανθρωπότητα. Στις ΗΠΑ, μία από τις λίγες χώρες όπου τηρούνται σχετικά στατιστικά, ο πληθυσμός των μελισσών έχει μειωθεί κατά περίπου 40% – από το 1947 έως το 2007, όταν και έγινε λόγος για το περιβόητο «σύνδρομο κατάρρευσης των μελισσοκοινωνιώνHoney Bee Colony Collapse Disorder | CRS Report for Congress».
Έκτοτε ο ρυθμός των απωλειών επιταχύνθηκε, αναγκάζοντας την επιστημονική κοινότητα να ασχοληθεί επισταμένως με το ζήτημα. Το πρόβλημα είναι ιδιαίτερα αισθητό και στην Ευρώπη, αλλά και στη χώρα μας, όπου το περασμένο έτος παρατηρήθηκε μείωση του πληθυσμού των μελισσών άνω του 15%.
«Ποιος ο λόγος της ανησυχίας;» αναρωτιούνται κάποιοι. «Δεν χάθηκε κι ο κόσμος αν πετούν λιγότερες μέλισσες», θα πουν ορισμένοι. «Ούτως ή άλλως δεν τρώω μέλι», θα αντιτάξουν οι πιο κυνικοί. Οι ανησυχίες όμως δεν εστιάζονται (μόνο) στην ποσότητα του παραγόμενου μελιού, που μοιραία θα μειωθεί αν δεν ληφθούν μέτρα. Η μείωση του πληθυσμού των μελισσών εγκυμονεί πολυάριθμους κινδύνους για το σύνολο σχεδόν των καλλιεργειών και εν τέλει για το οικοσύστημα. Κι αν όλο αυτό σας ακούγεται ως μια αφηρημένη οικολογική συνθηματολογία, ρίξτε μια ματιά στους πάγκους ενός μανάβικου: α) όπως είναι σήμερα και β) όπως θα ήταν αν οι μέλισσες σταματήσουν να γονιμοποιούν τα φυτά.
No bees, no future
Αν ο κυνικός επιμείνει στον αντίλογο ότι δεν ενδιαφέρεται ούτε για κολοκυθάκια και μελιτζάνες, ούτε για πεπόνια και φράουλες, να τον ενημερώσουμε ότι οι αλυσιδωτές συνέπειες γρήγορα θα πλήξουν και τις ζωικές τροφές που φτάνουν στο πιάτο του. Ακόμη και τη σοκολάτα. Για να μην του πούμε για το κόστος της επικονίασης, το οποίο σε παγκόσμιο επίπεδο εκτιμάται σε περίπου €300 δισ. Ούτε βέβαια για τις συνέπειες στην αγροτική οικονομίαDeclining Bee Populations Pose a Threat to Global Agriculture | YaleEnvironment360 και στο παγκόσμιο εμπόριο, και κατ’ επέκταση σε όλους τους άμεσα ή έμμεσα συνδεδεμένους τομείς.
Τα φονικά φυτοφάρμακα
Ο Πασχάλης Χαριζάνης Εργαστήριο Σηροτροφίας και Μελισσοκομίας | Τμήμα Επιστήμης Φυτικής Παραγωγής, καθηγητής του Γεωπονικού Πανεπιστημίου Αθηνών, μας εξηγεί τις σοβαρότατες επιπτώσεις της αλόγιστης χρήσης φυτοφαρμάκων στις καλλιέργειες: «Οι τοξικώσεις των μελισσών οφείλονται σε δύο κατηγορίες: πρώτον, στις ουσίες που βρίσκονται μέσα στις κυψέλες από τα φάρμακα που ενδεχομένως ρίχνουν οι ίδιοι οι μελισσοκόμοι, και δεύτερον, στις ουσίες που βρίσκονται στο περιβάλλον. Εξ’ αυτών οι πλέον επικίνδυνες είναι οι χημικές ουσίες που προέρχονται από τα φυτοπροστατευτικά και κυρίως τα εντομοκτόνα. Επιβλαβή, αν και λιγότερο τοξικά, είναι τα μυκητοκτόνα και τα ζιζανιοκτόνα».
Ο κ. Χαριζάνης, που είναι επικεφαλής στο Εργαστήριο Σηροτροφίας & Μελισσοκομίας του ΓΠΑ, επισημαίνει ότι το πρόβλημα παραμένει εντονότατο στη χώρα μας, με αποτέλεσμα να παρατηρούνται τεράστιες απώλειες μελισσοσμηνών. «Έχουν καταγραφεί περιστατικά που ένα μελίσσι με πληθυσμό από 15.000-20.000 μέλισσες, να μένει με μόλις 300 λόγω δηλητηριάσεων από τοξικές ουσίες των φυτοφαρμάκων». Ο ίδιος αποδίδει το φαινόμενο στην ελλιπή ενημέρωση των καλλιεργητών, αλλά και εν μέρει στην ανευθυνότητα των γεωπόνων. «Θα μπορούσαν απλώς να ενημερώνουν τους γεωργούς ώστε να ψεκάζουν τις ώρες που δεν έχουν επιστρέψει οι μέλισσες στις κυψέλες, αλλά και να πληροφορούν άμεσα τους μελισσοκόμους ώστε να αποφύγουν τις απώλειες».
Οι περισσότεροι μελισσοκόμοι αποφεύγουν εντελώς τις καλλιεργήσιμες περιοχές, ειδικά τις περιόδους των ψεκασμών (π.χ. των πορτοκαλιών ή του βαμβακιού όπου καταγράφονται οι υψηλότερες συγκεντρώσεις), αλλά ακόμη και αυτή η επιλογή δεν διασφαλίζει πλήρως τα μελίσσια τους. Ο κ. Χαριζάνης ο οποίος εκτός από καθηγητής είναι και μελισσοκόμος, λέει στο inside story ότι το πρόβλημα σχετίζεται και με την υψηλή τοξικότητα των φαρμάκων που χρησιμοποιούνται. «Θα μπορούσαν κάλλιστα να χρησιμοποιούν λιγότερο τοξικές ουσίες ή να καταφεύγουν σε άλλες μεθόδους φυτοπροστασίας που δεν πλήττουν σε τέτοιο βαθμό το οικοσύστημα. Ορισμένα φυτοφάρμακα είναι διασυστηματικά, κάτι που σημαίνει ότι η τοξική ουσία βρίσκεται τόσο στον χυμό, όσο και στη γύρη και το νέκταρ των φυτών. Αποτέλεσμα είναι να προσλαμβάνεται από τις μέλισσες, οι οποίες ακόμη κι αν δεν πεθάνουν επί τόπου ενδέχεται να μεταφέρουν την τοξική ουσία μέσα στην κυψέλη, σκοτώνοντας με αυτόν τον τρόπο και τον γόνο». Υπάρχουν μάλιστα ουσίες που παρουσιάζουν 7.200 φορές υψηλότερη τοξικότητα από το παλιό DDT. Ακόμη και μετά την απαγόρευση χρήσης αυτών των φαρμάκων (τριών τύπων νεονικοτινοειδών) με απόφαση της ΕΕ, εκφράζονται φόβοι ότι ορισμένοι καλλιεργητές ενδέχεται να συνεχίσουν να τα χρησιμοποιούν αφενός λόγω της υψηλής αποτελεσματικότητάς τους στη φυτοπροστασία, και αφετέρου λόγου του μεγάλου στοκ που υπάρχει ακόμη σε ορισμένες αποθήκες.
| Εκτεταμένες επιστημονικές μελέτες απέδειξαν ότι οι μέλισσες παρουσιάζουν συμπτώματα εθισμού στα νεονικοτινοειδή εντομοκτόνα, με συμπεριφορές που παραπέμπουν σε ανθρώπους εθισμένους στη νικοτίνη. Η σύγκριση δεν είναι αυθαίρετη, αφού μια μελέτηForaging bumblebees acquire a preference for neonicotinoid-treated food with prolonged exposure | The Royal Society ανέδειξε ότι με την πάροδο του χρόνου οι μέλισσες προτιμούσαν όλο και περισσότερο τα φυτά που περιείχαν νεονικοτινοειδή εντομοκτόνα. Ο Ρίτσαρντ Γκιλ, από το Τμήμα Βιοεπιστημών του Imperial College του Λονδίνου, δήλωσε: «Τα νεονικοτινοειδή στοχεύουν τους νευρικούς υποδοχείς των εντόμων, που είναι παρόμοιοι με τους υποδοχείς των θηλαστικών που στοχεύει η νικοτίνη». Αντί λοιπόν οι μέλισσες να αποφεύγουν τις ουσίες που αργά ή γρήγορα θα τις σκοτώσουν, τις καταναλώνουν με βουλιμία. Ακριβώς όπως και οι άνθρωποι. |
Χημικός πόλεμος με θύματα τις μέλισσες
| Οι μέλισσες δεν απειλούνται μόνο από τα φυτοφάρμακα. Μία ακόμη
απειλή ακούει στο όνομα βαρρόα. Πρόκειται για ένα μικροσκοπικό,
παρασιτικό άκαρι, το οποίο απειλεί εδώ και δεκαετίες τα μελίσσια όλου
του πλανήτη. Όπως μας είπε ο Ιωάννης Τζιάσιος, πρόεδρος του Μελισσοκομικού Συλλόγου Αθηνών-Πειραιώς, η βαρρόα ζει και πολλαπλασιάζεται μέσα στην κυψέλη, όπου σκοτώνει τον γόνο και μεταφέρει μικρόβια στη μέλισσα. Παρότι στην αγορά κυκλοφορούν αρκετά σκευάσματα για την αντιμετώπιση του παρασίτου, το φαινόμενο δεν μπορεί να περιοριστεί αρκετά αποτελεσματικά σύμφωνα με τον κ. Τζιάσιο. Όπως ενδεικτικά μας είπε, τα πιο διαδεδομένα σκευάσματα είναι αρκετά παλιά ενώ τα νεότερα εγκεκριμένα είναι ιδιαιτέρως ακριβά. «Με κόστος πάνω από 20 ευρώ ετησίως στην κάθε κυψέλη, είναι εύλογο ότι ορισμένοι δυσκολεύονται να εφαρμόσουν ολοκληρωμένο κύκλο θεραπειών, με αποτέλεσμα τον θάνατο των δικών τους μελισσών, αλλά και καταστροφικές συνέπειες σε γειτονικά μελίσσια. Ζητάμε στήριξη στο θέμα της βαρρόα από το κράτος». |
Όπως εξηγεί στο inside story η κ. Χατζήνα, η οποία είναι και συντονίστρια της Ομάδας Εργασίας «Επιπτώσεις των φυτοφαρμάκων και μελισσοφαρμάκων στις μέλισσες» της Παγκόσμιας Συνομοσπονδίας Μελισσοκόμων APIMONDIA, σχεδόν το σύνολο των αρνητικών συνεπειών συνδέεται με τη μεγάλη χρήση τοξικών φυτοφαρμάκων στις αγροτικές καλλιέργειες. «Οι επιπτώσεις των φυτοφαρμάκων στο έντομο μη-στόχος, όπως π.χ. η μέλισσα, είναι εντονότατες», σημειώνει. «Ένα ενδεικτικό παράδειγμα σχετίζεται με τις χημικές ουσίες που επενδύουν τον σπόρο προκειμένου να τον προστατεύσουν από εχθρούς και μεταφέρονται στον ανθό, με αποτέλεσμα η μέλισσα να δέχεται μεγάλες ποσότητες χημικών».
Ένα πρώτο βήμα για την προστασία των μελισσών έγινε τον Μάιο του 2018, όταν η Κομισιόν ενέκρινε την ολική απαγόρευσηΕπίσημη Εφημερίδα της Ευρωπαϊκής Ένωσης, 30 Μαΐου 2018 τριών νεονικοτινοειδών εντομοκτόνων, η χρήση των οποίων είχε ήδη τεθεί σε περιορισμούς προ πενταετίας. «Η απόφαση είναι αποτέλεσμα δεκαετούς προσπάθειας πολλών επιστημόνων και φορέων», λέει η κ. Χατζήνα. «Και σαφώς αναμένουμε τη συνέχεια».
Οι ουσίες που απαγορεύτηκαν είναι η ιµιδακλοπρίδη (Imidacloprid), που στην Ελλάδα διατίθεται με 30 διαφορετικές ονομασίες και χρησιμοποιείτο στις περισσότερες καλλιέργειες, η κλοθειανιδίνη (Clothianidin), που κυκλοφορούσε στη χώρα μας με τρεις εμπορικές ονομασίες, και η θειαμεθοξάμη (Thiamethoxam), που διατίθεται με δέκα εμπορικές ονομασίες. Εξαιρέθηκε πάντως η χρήση εντομοκτόνων σε κλειστά θερμοκήπια, ενώ από μερικές χώρες της ΕΕ έχει δοθεί κατ’ εξαίρεση άδεια χρήσης των συγκεκριμένων ουσιών στην καλλιέργεια παντζαριών.
Εταιρείες που εμπορεύονται τα σκευάσματα, όπως οι Bayer CropScience, Takeda και Syngenta, είχαν προσφύγει κατά της απόφασης επικαλούμενες ελλιπή επιστημονική τεκμηρίωσηEFSA’s conclusions do not justify further neonicotinoid use restrictions | BAYER Global, αλλά η αξιολόγηση της EFSAEFSA Guidance Document on the risk assessment of plant protection products on bees (Apis mellifera, Bombus spp. and solitary bees) | European Food Safety Authority (Ευρωπαϊκή Υπηρεσία Ασφάλειας Τροφίμων) ήταν εκ νέου αρνητική.
Σύμφωνα με σειρά ανεξάρτητων επιστημονικών μελετών, τόσο η αιφνίδια όσο και η χρόνια έκθεση στα νεονικοτινοειδή επηρεάζουν αισθητά την ικανότητα πτήσηςAn update of the Worldwide Integrated Assessment (WIA) on systemic insecticides. Part 2: impacts on organisms and ecosystems | Environmental Science and Pollution Research, 2017 των μελισσών, όπως και τον προσανατολισμό τους.
H μεγαλύτερη έρευναLargest-ever study of controversial pesticides finds harm to bees | nature του είδους κατέληξε σε εξίσου κατηγορηματικά συμπεράσματα για τη συσχέτιση της χρήσης νεονικοτινοειδών με την υγεία των μελισσών. Το αξιοπερίεργο είναι ότι η εν λόγω έρευνα χρηματοδοτήθηκε από την ελβετική Syngenta και τη γερμανική Bayer CropScience. Εκπρόσωποι αμφότερων των εταιρειών επέκριναν και αμφισβήτησαν τα συμπεράσματα της μελέτης. Υπάρχουν πάντως και αντίθετες επιστημονικές προσεγγίσεις. Ερευνητές του Cambridge, για παράδειγμα, θεωρούνConserving honey bees does not help wildlife | Science ότι πρόκειται για ένα «γεωργικό πρόβλημα» που δεν σχετίζεται με τη διατήρηση της βιοποικιλότητας, παρότι και αυτοί επισημαίνουν ότι το πρόβλημα με τη μείωση των επικονιαστών είναι θεμελιώδες.
Η πλειοψηφία πάντως θεωρεί θετικό βήμα την απόφαση των αρμόδιων οργάνων της ΕΕ. Επισημαίνεται βέβαια ότι στην αγορά συνεχίζουν να κυκλοφορούνNeonicotinoids | Food Safety φυτοπροστατευτικά με νευροτοξικές και άλλες επικίνδυνες για τις μέλισσες ουσίες.
Όπως αναφέρει στο inside story η κ. Χατζήνα, η απειλή για τις μέλισσες δεν έχει εξαλειφθεί, καθώς αρκετές από τις απαγορευμένες ουσίες συνεχίζουν να συναντώνται στο έδαφος και το νερό για αρκετούς μήνες, ίσως και χρόνια μετά την αρχική χρήση τους. Οι ανησυχίες πολλαπλασιάζονται από το γεγονός ότι τα σύγχρονα φυτοφάρμακα αδειοδοτούνται βάσει της δόσης (Σ.Σ.: LD50 είναι η μέση θανατηφόρος δόση της ουσίας που θανατώνει το 50% των ατόµων κάθε οργανισµού), ενώ δεν έχει εφαρμοστεί ακόμη η οδηγία της EFSA σύμφωνα με την οποία θα πρέπει να λαμβάνεται υπόψη τόσο η χρόνια επίδραση όσο και οι δευτερογενείς δράσεις των υποθανατηφόρων δόσεων. Γι’ αυτό και θεωρεί απαραίτητο να εφαρμόσουν όλα τα κράτη-μέλη την πλήρη απαγόρευση των νεονικοτινοειδών, να μην δίνονται κατ’ εξαίρεση άδειες για χρήση τους, αλλά και να υιοθετηθούν εναλλακτικές μέθοδοι φυτοπροστασίας και το έγγραφο καθοδήγησης της EFSA, καθώς όπως τονίζει «υπάρχει κίνδυνος και από άλλα σκευάσματα, όπως αυτά που περιέχουν γλυφοσάτη ή σουφλοξαφλόρ».
Οι προτάσεις των ερευνητών του Τμήματος Μελισσοκομίας του ΕΛΓΟ «Δήμητρα» προς το Υπουργείο Αγροτικής Ανάπτυξης και Τροφίμων.
| Τα ζιζανιοκτόνα που περιέχουν γλυφοσάτη έχουν κατ’ επανάληψη
επικριθεί για τις συνέπειες στο περιβάλλον και τους ανθρώπους. Εδώ και
χρόνια συνεχίζονται οι επιστημονικές αναλύσειςGlyphosate
toxicity and carcinogenicity: a review of the scientific basis of the
European Union assessment and its differences with IARC | Archives of
Toxicology 2017, συζητήσεις και αντεγκλήσεις για τη συσχέτιση της ουσίας με καρκινογενέσεις. Παρόλα αυτά, το 2017 τα αρμόδια όργανα της ΕΕ ενέκριναν τη συνέχιση της χρήσης της στα κράτη-μέλη, ενώ τον Μάρτιο του 2018 το ελληνικό υπουργείο Αγροτικής Ανάπτυξης και Τροφίμων χορήγησε πενταετή άδειαΥπουργική απόφαση της 6/3/2018 με θέμα: «Χορήγηση άδειας διάθεσης στην αγορά στο φυτοπροστατευτικό προϊόν (ζιζανιοκτόνο) ROUNDUP FLEX Ερασιτεχνική χρήση (δραστική ουσία: glyphosate)» διάθεσης στην εγχώρια αγορά του ζιζανιοκτόνου Roundup που περιέχει τη δραστική ουσία γλυφοσάτη. Οι συνέπειες της ουσίας στις μέλισσες είναι αναντίρρητες. Παρά τους ισχυρισμούς της Monsanto ότι η ουσία είναι αβλαβής για τα ζώα, συμπεριλαμβανομένων των μελισσών, επειδή στοχεύει σε ένα ένζυμο που απαντάται μόνο σε φυτά και μικροοργανισμούς, οι επιστημονικές μελέτεςGlyphosate perturbs the gut microbiota of honey bees | PNAS καταλήγουν σε αντίθετα συμπεράσματα. Ο λόγος είναι ότι το εν λόγω ένζυμο συναντάται και στην εντερική χλωρίδα των μελισσών, με αποτέλεσμα να επηρεάζονται αισθητά και να γίνονται πιο ευάλωτες σε λοιμώξεις. Πρόσφατα, η χρήση της ουσίας απαγορεύτηκε στη ΓαλλίαWeedkiller Roundup banned in France after court ruling | France24, ενώ αρκετές ευρωπαϊκές χώρες εξετάζουν την οριστική κατάργησή της. |
Πόσο ασφαλές είναι το μέλι που καταναλώνουμε;
Διευκρινίζει πάντως ότι δεν ζητούν από τους αγρότες να μην προστατεύουν τη δική τους παραγωγή, αλλά επιδιώκουν αυτό να γίνεται με κανόνες και όρους που δεν βλάπτουν το οικοσύστημα. «Πρέπει και οι αγρότες να συνειδητοποιήσουν ότι η ζημιά που προκαλούν στο περιβάλλον, αργά ή γρήγορα θα πλήξει και τους ίδιους. Δεν επιδιώκουμε αντιπαράθεση, αλλά λογική συνύπαρξη». Όπως μας λέει ο κ. Ντούρας, ήδη από τους πρώτους μήνες απαγόρευσης των νεονικοτινοειδών παρατήρησαν ότι πολλά μελίσσια «αναστηλώθηκαν». «Υπάρχει σαφής βελτίωση, αλλά δεν σημαίνει ότι το πρόβλημα εξαλείφθηκε πλήρως», τόνισε επισημαίνοντας ότι τοξικές ουσίες χρησιμοποιούνται και σε φυτοπροστατευτικά που χρησιμοποιούνται εκτός των καλλιεργειών, π.χ. σε κήπους, πάρκα, εκτάσεις με γκαζόν, γήπεδα γκολφ κ.ά. Ένα από τα μέτρα που προτείνει ο κ. Ντούρας είναι η δια νόμου επιβολή των ψεκασμών σε ανθοφόρα φυτά μόνο μετά τη δύση και πριν την ανατολή του ηλίου, διάστημα κατά το οποίο οι μέλισσες και οι λοιποί επικονιαστές δεν βρίσκονται στα άνθη. Και βέβαια να θεσμοθετηθούν ποινές για όσους δεν τηρούν τις κείμενες διατάξεις, και ειδικά για όσους παρανομούν συνεχίζοντας να χρησιμοποιούν τα απαγορευμένα φυτοπροστατευτικά.
Όσον αφορά την ποιότητα του μελιού που καταναλώνουμε, ο κ. Ντούρας είναι απολύτως καθησυχαστικός.
«Τα φυτοφάρμακα δεν μπορούν να περάσουν στο τελικό προϊόν, μιας και οι μέλισσες το φιλτράρουν με τις γνωστές συνέπειες για τις ίδιες. Πολύ πιο επικίνδυνα είναι τα υπολείμματα φυτοφαρμάκων που περνούν μέσα από άλλα τρόφιμα στην αλυσίδα, που δεν ελέγχονται ποτέ σε αντίθεση με το μέλι». Με τον κ. Ντούρα συμφωνούν και οι ειδικοί επιστήμονες στους οποίους απευθύνθηκε το inside story. «Σε γενικές γραμμές, το μέλι που καταναλώνουμε στην Ελλάδα είναι ασφαλές», λέει στο inside story ο κ. Χαριζάνης, τονίζοντας ότι η συντριπτική πλειονότητα των εγχώριων παραγωγών αποφεύγει τη χρήση αντιβιοτικών και άλλων τοξικών ουσιών.
Τρώμε λοιπόν άφοβα μέλι; Ναι, αρκεί να είναι ελεγμένο και να πληροί τις προϋποθέσεις. Τι γίνεται όμως με τη νοθεία του μελιού; Απαντήσεις σε αυτό το ερώτημα θα δώσουμε στο δεύτερο μέρος της έρευνας.
Κάντε μας like στο facebook
Πηγή: https://insidestory.gr/ Posted by Anexartitos.Ta.Neα
Αν θέλετε να μαθαίνετε παράλληλα όσα σημαντικά διαδραματίζονται στα ελληνικά και ξένα media κάντε like στην σελίδα στο Facebook πατώντας εδώ.click here
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου